Autor: Martyna Truskawiecka
Data publikacji: 02.04.2020
18 stycznia obchodziliśmy sto trzydziestą ósmą rocznicę narodzin twórcy najsłynniejszego misia na świecie - Kubusia Puchatka (ang. Winnie-the-Pooh). Święto to zainspirowało nas do dzisiejszego wpisu.
Historia powstania powieści Alana Alexandra Milne jest wszystkim dobrze znana, zatem my skupimy się na prawach własności intelektualnej do „Misia o Bardzo Małym Rozumku”.
Powieść została napisana w 1926 roku przez Alana Alexandra Milne’a, który następnie zawarł z producentem Stephanem Slesingerem umowę, na podstawie której ten drugi nabył prawa do wykorzystywania postaci książkowej na terenie USA i Kanady. Po śmierci Slesingera wdowa po nim zawarła umowę z wytwórnią Walta Disneya, której treść była przedmiotem wielu sporów sądowych w Ameryce. Ostatecznie stwierdzono, że w ww. umowie doszło do przeniesienia wszystkich praw wyłącznych na wytwórnię.
Polityka Disneya w zakresie ochrony jego praw własności intelektualnej jest bardzo rygorystyczna, bowiem koncern dochodzi nawet najmniejszych naruszeń. Przykładowo, w odniesieniu do postaci Winnie-the-Pooh, w 2008 roku Disney pozwał firmę organizującą przyjęcia dla dzieci za wykorzystywanie kostiumów Tygryska i Kłapouchego w swojej działalności (L. Zanolla, Disney costumes prompt lawsuit, 10.07.2008). Także w Polsce głośna była sprawa dotycząca zniszczenia przez Służbę Celną zarekwirowanych ubranek dziecięcych z postaciami Kubusia Puchatka, które zostały wyprodukowane bez zgody Disneya.
Na gruncie prawa autorskiego koncepcja postaci jako taka (np. głodny miś) nie jest chroniona, ale konkretyzacja, czyli szczegółowy rysunek określonej postaci, już tak. Wskazuje się, że aby możliwa była samodzielna prawnoautorska ochrona postaci fikcyjnej, postać ta powinna być za każdym razem taka sama, cechować się podobnymi gestami, wyglądem, charakterem, powiedzeniami (np. słynne „Jestem Misiem o Bardzo Małym Rozumku i długie słowa sprawiają mi wielką trudność”). Im słabiej postać jest rozwinięta, tym mniejsze szanse na objęcie jej ochroną prawnoautorską, co jest swoistą karą dla autora (Anne Nichols v. Universal Pictures, 45 F.2d 119 (2d Cir. 1930). W przypadku naszej postaci nie mamy wątpliwości, że niedźwiadka wyróżnia wiele szczególnych cech, zarówno w odniesieniu do jego wyglądu, jak i charakteru.
Warto wiedzieć, że za sześć lat zarówno utwór, jak i bohaterowie przejdą do domeny wspólnej (autor książki zmarł w 1956 roku, a autorskie prawa majątkowe gasną z upływem lat siedemdziesięciu).
Kubuś Puchatek, jako polski odpowiednik angielskiej nazwy, został stworzony przez Irenę Tuwim w 1938 roku. Zgodnie z przepisami prawo autorskie chroni także tłumaczenia, jeżeli posiadają cechy utworu, tzw. są wynikiem działalności twórczej, są oryginalne i ustalone. W tym przypadku prawo do tytułu polskiego przysługuje spadkobiercom tłumaczki (ewentualnie wydawnictwu), ale nie wytwórni Disneya (Disney ma prawo do oryginalnego tytułu). Co ciekawe, tłumaczenie Ireny Tuwim nie jest jedynym – znane jest także tłumaczenie Moniki Adamczyk-Garbowskiej pt. „Fredzia Phi-Phi”.
Disney Enterprises, Inc. na terenie całej Unii Europejskiej posiada osiemnaście zarejestrowanych znaków towarowych ze słowami WINNIE THE POOH. W samym Urzędzie Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO) Disney posiada aż trzy rejestracje słownego znaku o nazwie WINNIE THE POOH, natomiast w polskim Urzędzie Patentowym, oprócz znaku słownego, zarejestrowano przedstawienie graficzne.
Rejestracja znaków towarowych uniemożliwia wszystkim innym osobom korzystanie z nazwy postaci. Podczas gdy prawo autorskie chroni utwory przed zmianami i zniekształceniami, znaki towarowe mają na celu odróżnienie towarów pochodzących od jednego producenta od takich samych lub podobnych towarów pochodzących od innego producenta. Nie należy zapominać, że wygaśnięcie praw autorskich w przyszłości nie wpłynie na ważność ochrony z rejestracji znaków towarowych, a tym samym nie pozwoli na swobodne wykorzystywanie postaci książkowej w obrocie gospodarczym, zwłaszcza, że powyższe znaki zostały zarejestrowane m.in. dla odzieży, gier i zabawek, materiałów drukowanych, filmów rysunkowych, artykułów spożywczych i wielu innych towarów i usług.
